Mayısnıñ 23-nden 25-ne qadar Ukrayina ve Rusiye 1000-ge 1000 formatında büyük esir deñişüvini kerçekleştirdiler. Ukrayinağa 880 cenk esiri ve 120 vatandaş reinesi qayttı. Bir qaç faal ve teşkilât bu esnasnı birden tenqit etti. Qaytqan vatandaşlar arasında Rusiye 8 yıldan berli apishanelerde tutqan bir kimse yoq. Kreml siyasiy mabüsleri birleşmesi tizgen cedvelden de kimse azat etilmedi. Azat etilgenler arasında bir qırımtatarı da yoq.
Rusiye azat etmege razı olğan 120 vatandaş aqqında ne belli? Siyasiy mabüs cedvelinde olğanlar 1000-ge 1000 deñişüvinde ne içün olmadı? Ukrayina cenübiniñ angi sakinlerini tuvğanları alâ daa bekley? Aq qorçalayıcılar deñişüv neticeleri aqqında ne ayta? Koordinatsion ştab deñişüvnen bağlı tenqitke nasıl cevap bere?
Bu aqta Azatlıq Radiosınıñ «Novosti Priazovya» leyhasınıñ maqalesinde oqumañız mümkün.
«Terrorizmge yardım etüv»
Maksim Doljenko – Melitopol sakini, büyük istilâdan evel şeerde tanılğan biri edi. Euromaydanda iştirak etken, narazılıq aktsiyalarına çıqqan, Ukrayina tarafdarlıq teşebbüslerine qoltutqan edi.
2022 senesi dekabr ayında Rusiye devlet agentlikleri Doljenkonıñ Ukrayina arbiy urbasında videolarını tarqattı, amma onıñ sağlıq vaziyeti arbiy hızmetke mania ola ve o bir vaqıt ordudu olmadı. Rusiye mediası videonı tarqatqanda Doljenko yarım yıldan berli esirlikte edi, dep ayta anası Tatyana.
«2022 senesi mayısnıñ 2-nde evge kelip, tışarı çıqarğanlar, soyundırğanlar – yapqanları kibi. Soñra, çıqarğanda, başına paket taqıp, maşinağa mindirgenler – bu olarnıñ usulları. Onı alğanda eski yerli polis bölüginde tutqanlar. Andan bir garajğa alıp ketkenler. Bu adiy garaj, kooperativ, maden. Anda em qızlar, em oğlanlar çoq edi. Laf etip olamağanını aytqan ediler. Onı üç-dört künge alalar, soñra ketireler, yerge atalar. Ve böyle yata edi, areket etmey. Oña ne yapqanlar? Tasavvur etmege bile istemeyim. Laf etmey edi, laf etip olamay edi. Yanında olğan oğlanlar laf etmege ögrete ediler», – dep ayta esir tüşken Melitopol sakininiñ anası.
Şimdi Tatyana oğlu aqqında malümatnı parça-parça toplay. Belli olğanına köre, 2022 senesi işğalciler onı Melitopolden çıqardı – teşkerilmegen malümatqa köre, Rusiyeniñ Krasnodar şeerine. Rusiyede onı «terrorizmge yardım etkeninde» qabaatlaylar. Maksimniñ esirlikte qalğan üç yılı devamında anası Ukrayina ve halqara teşkilâtlarğa muracaat ete.
«Esirliginiñ ilk künleri Ukrayina telükesizlik hızmetine muracaat ettim. O vaqıt imkân yoq edi, bağ yoq edi – men Melitopolde edim. İnternet vastasınen ariza berdim. Olar bu malümatnı Koordinatsion ştabqa berdi. Yani 2022 senesinden başlap Koordinatsion ştab ve Telükesizlik hızmetinen bağdam. 2024 senesi Zaporijjâğa ketkende men poliske muracaat ettim, anda ariza berdim. Atta ariza yazıp, onı Birleşken Milletlerge yolladım. Olar aprel ayında mennen bağlandılar», – dep tarif etti qadın.
Mayısnıñ 23-nden 25-ne qadar Ukrayina ve Rusiye İstanbuldaki muzakerelerde eki memleketniñ eyyetleri arasında añlaşması yapılğan büyük esir deñişşüvini kerçekleştirdi. Er bir taraf azat etken 1000 insan arasında 120 vatandaş azat etildi. Maksim Doljenko aralarında yoq edi.
Öldürüv, işkence ve Ukrayina cenk esirlerine qaba yanaşuv haberleri muntazam sürette kele. 2024 senesi noyabr ayında Ukrayinadaki tedqiqatlar mustaqil halqara komissiyası bir maruza derc etip, Rusiye kontrolinde olğan Ukrayina topraqlarında Rusiye akimiyeti ve arbiyleri Ukrayina arbiyleri ve vatandaşlarına qarşı işkence qullanmağa devam ete.
Jeneva şartnamesi cenkleşken taraflarnı esirlerni kerekli kibi tutuvnı temin etmege zorlay, sert yanaşuvnı yasaqlay, soy-soplarnen bağnı temin etmege ve halqara gumanitar teşkilâtlarğa muracaat imkânını bermege zorlay.
Herson şeer yolbaşçısınıñ taqdiri
Herson şeer yolbaşçısı İgor Kolıhayev de azatlıqqa çıqmadı. Memur Rusiyeniñ büyük istilâsınıñ ilk ayları işğal etilgen şeerde qaldı. Kolıhayevniñ mesleatçısı Galina Lâşevskaya 2022 senesi iyünniñ 28-nde şeer yolbaşçısını Rusiye işğalcileri tuttı, dep haber etti. İgor Kolıhayevniñ oğlu Svâtoslav «Novosti Priazovya» leyhasına babası aqqında alğan soñki malümatnı tarif etti.
«Çonğardan soñ Taganrogda edi. Belli olğan soñki şey – onı endi Rusiye içine alğanlar. Yañı yıl deñişüvlerinden çıqqan insanlar: dekabr, fevral aylarında, onı anda körgenlerini aytqan ediler. Sağlığını aytsaq, vaziyeti kritik, dep aytalar. Ayaq problemleri bar, anda bir teri hastalığı başladı. Zornen yüre, dep aytalar. Oña pek yaramay yanaşalar», – dedi o.
Svâtoslav Kolıhayev azat etüv muzakerelerinden mesüliyetli olğan memurlarğa mektüpler yollay, dep ayta. Amma şimdilik tam bir malümat alamadı, dep qoştı o.
«Koordinatsion ştabqa mektüpler yazmağa devam etem ve aynı resmiy cevaplar alam. Doğrusını aytsam, men ümütsizlik, lâqaytlıq is etem. Men bu munasebetni añlap olamayım. Men añlamayım ve añlamağa istemeyim, ne içün olarnıñ munasebeti böyle ola. Ne içün onıñ vaziyetine böyle açıq cemaatçılıq lâqaytlığı bar? Ne içün olar vaziyetni aydınlatmaylar?», – dey o.
Devam etken cenk ve Rusiyeniñ Ukrayinanıñ cenübiy qısımlarını işğal etmesini köz ögüne alsaq, muarririyet bazı delillerniñ resmiy tasdığını alamay ya da olarnı mustaqil sürette teşkerip olamay.
Gizli cedveller
Ukrayina akimiyeti 1000-ge 1000 esir deñişüvi çerçivesinde azat etilgen 120 sakinniñ cedvellerini aydınlatmay. Jurnalistler bilgen tek bir ad bar – Kahovkalı cemaat faali ve peyntbol idmancısı Pavlo Zozulâk.
Zozulâk azat etilgenini «Suspilne Hersonğa» qız qardaşı Natalya Lukaşenko tasdıqladı. Rusiye arbiyleri ilk sefer onı 2022 senesi oktâbr ayında 12 künge, soñra 2023 senesi yazda kene tutqanlar. Rusiye tahqiqatçıları onı «Pravıy sektor» teşkilâtında iştirak etkeninde qabaatlağan ediler.
Zozulâk aqqında tafsilâtlarnı «Novosti Priazovya» agentligine «İnsan aqları media teşebbüsiniñ» icra müdiri Tatyana Katriçenko tarif etti. Onıñ aytqanına köre, erkek mağazlarda tutuldı, soñra işğalci mahkeme onı eki yılğa üküm etti.
«O, cezasını Rusiye Federatsiyasında çekti. 2025 senesi fevral ayında bu cezanıñ müddeti endi bitti. O, koloniyadan azat etildi, amma oña üçünci memleketlerge ya da Ukrayinağa ketmege ruhset berilmedi. O, Rusiye Federatsiyasında migrantlar içün mahsus merkezlerde bulunğan edi. Rusiye pasportı, Rusiye vatandaşlığı olmağanı içün, bu vesiqalarnı printsipial şekilde almağan edi, onı sürgün etüv aqqında Rusiye qararı olsa da, Rusiyeden azat etmediler. Şunıñ içün onı almaşuv yolunen qaytarmaqtan başqa çare yoq edi», – dep añlattı o.
Harkiv aq qorçalayıcı gruppası Zozulâknı siyasiy mabüs dep adlandıra.
«Almaştırılğan bu 120 kişi arasında tek o siyasiy mabüs ola», – dep ayta Harkiv aq qorçalayıcı gruppasınıñ müdiri Yevğen Zaharov.
«İnsan aqları media teşebbüsi» «Novosti Priazovya» leyhasına añlatqanına köre, büyük istilâdan soñ esir vatandaşlarnıñ siyasiy mabüs statusı yoq.
«İşğalciler zapt etken vatandaş ukrayinalılar, şu cümleden Zozulâk, Ukrayinağa qarşı silâlı istilâ sebebinden tutuldı», – dep qayd etti aq qorçalayıcı teşkilât.
«Rusiyeniñ maqsatlı siyaseti»
Reine vatandaşlarnıñ soy-sopları ve olarğa yardım etken teşkilâtlar 1000-ge 1000 almaştıruvğa büyük ümüt bağlay ediler, dey Katriçenko. Üç künlik almaşuv bitken soñ Ukrayina matbuatında azat etilgenlerniñ cedveline kirmegenler aqqında bir qaç haber peyda oldı.
Hususan, sabıq siyasiy mabüs Stanislav Aseyev Rusiyeniñ sekiz yıl devamında tutqan bir vatandaş azat etilmegenini qayd etti. Olarnıñ büyük ekseriyeti işğal etilgen Makeyevkadaki 32-nci sert rejimli koloniyasında tutula.
Kreml siyasiy mabüsleriniñ soy-sopları birleşmesi aq qorçalayıcılarnıñ cedvelinden bir vatandaş bile almaştırılmadı, dep qoştı. Azat etilgenler arasında bir qırımtatarı da yoq, dep bildirdi Kreml mabüsi Tofik Abdulgaziyevniñ ömür arqadaşı Aliye Kurtametova.
Katriçenko böyle añlata: azat etilgenler arasında siyasiy mabüslerniñ olmaması – Rusiye alıp barğan maqsatlı siyasetiniñ bir neticesidir.
«O, birinciden qaytarılması kerek olmağan vatandaşlarnı köstere. Amma Ukrayina vatandaşlarını almağa razı olmasa, Rusiye Ukrayina vatandaşlarını almaqtan vazgeçe dep oyun yapacaq. Mence, soñra Rusiye telekanallarında bazı intervyülar olur edi, propaganda ise tek Rusiyede degil, üçünci memleketlerde de çalışır edi», – dep qayd etti o.
Angi vatandaşlar deñiştirildi
Cenk esirlerine yanaşuv koordinatsion ştabınıñ matbuat kâtibi Petro Yatsenko şunı ayta: şimdi Ukrayina memurları Rusiye teslim etmege razı olğan 120 vatandaşnıñ kim olğanını ögrengenlerini ayta.
«Bu farqlı kategoriyalar. Biz talil işimizni bitirip, biz bir qaç malümat bere ya da olar aqqında daa tafsilâtlıca aytıp olurmız. Şimdi iş devam ete. Ne de olsa, bu ukrayinalılar, çoqusı cenk esirleri olaraq degil, vaqtınca işğal etilgen topraqta qanunsız tutulğan, serbest areket etmek imkânı olmağan insanlar», – dey o.
Yatsenko, cemaat azat etilgenler cedvelinde belli faal ve jurnalistler olur, dep bekledi, amma olmadı, dep qoşa.
«Er bir deñişüv hususiy, azırlığı farqlı keçe. Bu deñişüvniñ hususiyeti şu ki, bu qadar insannıñ azırlığı ve qaytuvı pek az vaqıt aldı. Ukrayina qaytarılacaq şahıslar aqqında ya da böyle birleşüvler aqqında muzakere keçirmedi, çünki böyle olmasa, bu qadar qısqa vaqıt içinde imkânsız olur edi. Yani cedveller Rusiye tarafından deñişüv arfesinde teslim etildi. Ukrayina Rusiye tarafı bizge bergen adamlarnıñ episini keri aldı. Çünki biz olarnı almaq kerekmiz, qurtarmaq kerekmiz», – dep qayd etti o.
Yatsenkonıñ aytqanına köre, Ukrayina muzakerecileri adiy vatandaşlarnıñ azat etilmesine irişmek içün daima mehanizmler qıdıra. Bu variantlardan biri «Menimkilerge isteyim» leyhası edi.
«Biz «Menimkilerge isteyim» adlı mahsus programma yaptıq. Satqınlar, duşmanğa yardım etkenleri içün mahküm etilgen, apishanede olğan Ukrayina vatandaşları Rusiye tarafına teslim etilmek içün arizalar bere bile. Ve qarşılıq olaraq rus esirliginde olğan vatandaşlarımıznı alamız. Bu almaşuv degil, qarşılıqlı teslim ola», – dedi Yatsenko.
Rusiye tarafı uzun vaqıt bu leyhanı körmemezlikke ura edi, dep ayta o.
«Oña yardım etken satqınlarğa qulaq asmay edi. Şimdi bu esnas areket etip başladı, ve birinci neticelerini köremiz. Ümüt etemiz ki, bunıñ sayesinde daa çoq insanımıznı Rusiye esirliginden qaytarıp olurmız – em vatandaş, em arbiylerni», – dep añlattı Koordinatsion ştab vekili.
«Menimkilerge isteyim» leyhasınıñ malümatına köre, Ukrayinanıñ Rusiyege büyük deñişüvde bergen 120 vatandaştan 70-i satqınlıq içün mahküm etilgenler. Rusiyeniñ Qızıl Haçı bildirgenine köre, soñki deñişüv çerçivesinde Kursk vilâyetiniñ 20 sakini Ukrayinadan qayttı.
Deñişüvnen esnasınen oynamaq
Artıq em arbiyler, em de adiy vatandaşlar azat etilgen soñ teşkerele – rus işğalcilerinen işbirlik yaptılarmı baqalar. Aq qorçalayıcı Tatyana Katriçenko aytqanına köre, Rusiye yıllar devamında almaşuv ceryanınen manipulâtsiya yapmağa tırışa.
«Rusiye daa 2022 senesine qadar, 2017, 2019, 2020 seneleri olğan deñişüvlerde, Ukrayina uquq qoruyıcı organlarınıñ sualleri olğan insanlarnı kirsetmege tırışqan edi. İnsan tutulğan ve tutulğanda diger tutulğanlarnı işkencege oğratqan edi – vatandaş ya da cenk esirlerini. Ya da Rusiye ile işbirligine razı oldı, işğal etilgen topraqta bir şekilde serbest areket etti. Ya da Rusiyeniñ silâlı istilâsınen degil de, meselâ, Donetskte öldürüv ya da hırsızlıq sebebinden tutulğan edi», – dep tarif ete aq qorçalayıcı.
Büyük istilâ başlağanınen Rusiye esirliginden 295 adiy Ukrayina vatandaşı azat etildi. 249 erkek ve 46 qadın, dep bildire Koordinatsion ştab spikeri Petro Yatsenko. Aq qorçalayıcılarnıñ tahminiy esaplarına köre, Rusiye daa 2000 vatandaş reinesini tutmağa devam ete.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
